Những lợi ích đáng kể
Kể từ nhiệm kỳ đầu tiên cho đến nay, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã để lại dấu ấn sâu đậm với hàng loạt chính sách thuế quan nhằm bảo vệ nền kinh tế Mỹ trước những gì ông gọi là "hành vi thương mại không công bằng" từ các đối tác và đối thủ trên thế giới.
Một trong những thành tựu nổi bật của chính sách thuế quan dưới thời ông Trump là khả năng bảo vệ các ngành công nghiệp trong nước, đặc biệt là thép và nhôm. Theo số liệu từ Viện Thép Mỹ (AISI), sau khi áp thuế 25% lên thép nhập khẩu từ Trung Quốc năm 2018, sản lượng thép nội địa đã tăng 6% vào năm 2019.
Các công ty lớn như U.S. Steel và Nucor nhanh chóng mở lại nhà máy, tạo thêm hơn 3.200 việc làm tại các bang công nghiệp như Pennsylvania và Ohio. Scott Paul, chuyên gia từ Liên minh Sản xuất Mỹ, từng nhận định: "Thuế quan là công cụ cần thiết để chống lại sự bán phá giá từ nước ngoài, giúp các nhà sản xuất Mỹ đứng vững trước cạnh tranh không lành mạnh".
Không dừng lại ở đó, thuế quan còn đóng vai trò như một đòn bẩy đàm phán hiệu quả. Điển hình là sự ra đời của Hiệp định Thương mại mới Mỹ, Mexico và Canada (USMCA) vào năm 2020, thay thế Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA). Robert Lighthizer, cựu Đại diện Thương mại Mỹ, khẳng định: "Thuế quan đã buộc các đối tác phải nghiêm túc ngồi vào bàn đàm phán, mang lại lợi ích lâu dài cho người lao động Mỹ".
Kết quả là thâm hụt thương mại với Trung Quốc giảm đáng kể, từ 419 tỷ USD năm 2018 xuống còn 345 tỷ USD năm 2019, theo Cục Điều tra Dân số Mỹ. Thỏa thuận Giai đoạn 1 với Trung Quốc, trong đó Bắc Kinh cam kết mua thêm 200 tỷ USD hàng hóa Mỹ, cũng là một minh chứng cho sức mạnh của áp lực thuế quan.
Ngoài ra, chính sách này còn mang lại nguồn thu đáng kể cho ngân sách liên bang. Theo Bộ Tài chính Mỹ, từ năm 2018 - 2022, thuế quan áp lên hàng hóa từ Trung Quốc, Canada, Mexico và Liên minh châu ÂU (EU) đã đóng góp 79 tỷ USD cho ngân sách liên bang, trở thành nguồn tài trợ quan trọng cho các dự án cơ sở hạ tầng trong nước
Gánh nặng và hệ lụy
Tuy nhiên, bức tranh không chỉ toàn màu sáng. Một trong những thách thức lớn nhất đối với chính sách thuế quan của ông Trump là gánh nặng chi phí đè lên DN và người tiêu dùng Mỹ.
Nghiên cứu từ tổ chức Tax Foundation năm 2019 cho thấy, các hộ gia đình Mỹ phải chi thêm khoảng 1.200 USD/năm do vật giá tăng vọt. Các ngành công nghiệp phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu, như sản xuất ô tô, đều chịu ảnh hưởng nặng nề. Chẳng hạn, các hãng General Motors và Ford báo cáo lỗ 1 tỷ USD trong năm 2018 vì giá thép tăng cao. Một số phân tích khác còn cảnh báo rằng, nếu thuế quan tiếp tục mở rộng, người Mỹ có thể phải trả thêm 400 tỷ USD/năm, tương đương 3.000 USD/hộ gia đình. Đây là một gánh nặng lớn, đặc biệt đối với các nhóm thu nhập thấp và trung bình.
Hệ lụy quốc tế cũng không kém phần nghiêm trọng. Các đối tác thương mại của Mỹ nhanh chóng đáp trả bằng những biện pháp trả đũa. Trong năm 2018, Trung Quốc áp thuế 25% lên 110 tỷ USD hàng hóa Mỹ, tập trung vào nông sản, khiến xuất khẩu đậu nành Mỹ sang thị trường này giảm 75%. Chính phủ Mỹ buộc phải chi 28 tỷ USD để cứu trợ nông dân bị thiệt hại.
Tương tự, EU cũng phản ứng bằng cách áp thuế lên 2,8 tỷ USD hàng hóa Mỹ như rượu whiskey và xe máy, làm gia tăng căng thẳng giữa Mỹ với các đồng minh truyền thống.
Chuỗi cung ứng toàn cầu cũng bị xáo trộn đáng kể. Báo cáo của J.P. Morgan năm 2020 chỉ ra rằng, dù thuế quan thúc đẩy DN chuyển sản xuất sang các nước như Việt Nam và Mexico, quá trình này không đủ nhanh để tránh tình trạng thiếu hụt linh kiện điện tử và thiết bị y tế, đặc biệt trong đại dịch Covid-19. Những gián đoạn này cho thấy thuế quan, dù có thể mang lại lợi ích ngắn hạn, lại tiềm ẩn nguy cơ gây bất ổn trong dài hạn.
Những phản ứng trái chiều
Chính sách thuế quan của ông Trump, không chỉ dừng lại ở tác động kinh tế, mà còn làm dậy sóng dư luận chính trị và xã hội. Các cuộc thăm dò từ báo Washington Post-Ipsos cho thấy, 59% số người Mỹ phản đối thuế quan với Mexico và 64% không ủng hộ với Canada. Ngay cả trong nội bộ đảng Cộng hòa, 53% số cử tri thừa nhận rằng thuế quan làm tăng chi phí sinh hoạt. Dữ liệu từ CBS News-YouGov còn chỉ ra rằng, chỉ 30% số người dân ủng hộ việc biến thuế quan thành trọng tâm chính sách, trong khi 68% tin rằng ông Trump đang "đặt cược" quá lớn vào công cụ này.
Về mặt chính trị, thuế quan giúp Tổng thống Trump củng cố hình ảnh "cứng rắn" với một bộ phận cử tri lao động. Theo Pew Research, 62% số cử tri da trắng không có bằng đại học ủng hộ thuế quan với Trung Quốc vào năm 2020, xem đây là cách bảo vệ việc làm Mỹ. Tuy nhiên, khi thị trường chứng khoán lao dốc - với chỉ số Dow Jones mất hơn 1.250 điểm chỉ trong 2 ngày sau một tuyên bố thuế quan - và tâm lý người tiêu dùng rơi xuống mức thấp nhất kể từ năm 2023, áp lực chính trị lên Tổng thống Trump ngày càng lớn.
Nhìn tổng thể, chính sách thuế quan của Tổng thống Trump là một con dao hai lưỡi. Peter Navarro, cựu cố vấn thương mại của ông Trump, từng khẳng định: "Thuế quan là cần thiết để tái cân bằng thương mại và buộc các đối tác tôn trọng quy tắc". Thực tế, các biện pháp này đã giảm sự phụ thuộc của Mỹ vào Trung Quốc, với tỷ trọng nhập khẩu từ nước này giảm từ 21,2% năm 2017 xuống 16,5% năm 2022, theo Viện Kinh tế Quốc tế Peterson.
Tuy nhiên, kinh tế gia Paul Krugman từ báo New York Times lại cảnh báo: "Thuế quan là công cụ thô sơ, gây hại nhiều hơn lợi". Nghiên cứu từ NBER năm 2021 ước tính rằng chính sách này đã làm kinh tế Mỹ thiệt hại 0,5% GDP, tương đương 100 tỷ USD.
Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) từng nhận định: "Thuế quan không phải là giải pháp tối ưu, mà cần kết hợp với cải cách đa phương để giải quyết bất công thương mại".
Chính sách thuế quan của Tổng thống Donald Trump là một canh bạc lớn, vừa thể hiện tầm nhìn "Nước Mỹ trên hết" vừa phơi bày những lỗ hổng trong chiến lược kinh tế. Nó đã bảo vệ một số ngành công nghiệp, tạo việc làm và tăng nguồn thu ngân sách, nhưng đồng thời làm tổn thương người tiêu dùng, gây căng thẳng với đồng minh và đặt nền kinh tế trước những rủi ro không nhỏ. Liệu lợi ích chiến lược có đủ để bù đắp thiệt hại kinh tế hay không vẫn là câu hỏi còn bỏ ngỏ.
Trong bối cảnh thế giới đang chuyển mình, chính sách thuế quan của ông Trump không chỉ là câu chuyện của nước Mỹ, mà còn là bài học cho các quốc gia lớn có cách ứng xử trong một nền kinh tế toàn cầu đầy biến động.
