Phát huy sức mạnh văn hóa dân tộc trong Kỷ nguyên mới

Trò chuyện với Báo Kinh tế & Đô thị, GS.TS Lê Hồng Lý - Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam cho rằng, cần phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể trong Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc để xây dựng các điểm du lịch hấp dẫn.

Tinh thần yêu nước và truyền thống trị thủy của Nhân dân

Xin ông cho biết Linh Lang Đại vương đã có công thế nào trong các cuộc chiến tranh chống giặc ngoại xâm ở nước ta?

- Trước hết tôi muốn nói, hình tượng Linh Lang theo truyền thuyết là gắn với các nghi lễ nông nghiệp, tức là thờ nước. Thờ nước có hai loại: thờ nước để cầu nước và thờ nước để trị thủy. Hình tượng Linh Lang còn liên quan đến chuyện con rắn. Thần rắn được thờ ở rất nhiều nơi trong vùng Đông Nam Á nói chung và Việt Nam nói riêng, bởi rắn là biểu tượng của nước, rắn sống dưới nước. Những người làm nông nghiệp lại rất cần nước, bởi nước là đầu tiên trong 4 yếu tố quan trọng trong sản xuất nông nghiệp (“nước, phân, cần, giống”). Nước quan trọng đối với những người làm nông nghiệp như vậy, nên người ta đã tưởng tượng ra truyền thuyết để giải thích chuyện thờ thần rắn. Và Linh Lang là nhân vật mang nhiều yếu tố thần thoại đã có công giúp dân an cư lạc nghiệp, biểu tượng cho tinh thần yêu nước và truyền thống trị thủy của Nhân dân.

Còn theo Ngọc phả do Hàn lâm viện Đại học sĩ Nguyễn Bính biên soạn năm 1572, Đức Thánh Linh Lang Đại vương là Hoàng tử Linh Lang - con Vua Lý Thánh Tông và Vương phi Hạo Nương. Linh Lang có công lớn đánh thắng giặc Tống xâm lược nước ta cuối thế kỷ XI... Để tưởng nhớ công ơn, nhà vua sắc phong ngài là “Linh Lang Đại vương thượng đẳng phúc thần” và cho dựng đền trên gò Long Thủ, nay là đền Voi Phục (phường Ngọc Khánh, quận Ba Đình) để thờ phụng. Nhiều địa phương khác cũng lập đền thờ Linh Lang Đại vương.

Hiện nay, cả nước có 269 nơi thời Linh Lang Đại vương, riêng trên địa bàn quận Long Biên có 13 nơi thờ, hằng năm đều tổ chức các hoạt động tưởng nhớ công lao của ngài. Điều này có ý nghĩa gì, thưa ông?

- Việc 269 nơi thờ Linh Lang Đại vương thể hiện rõ sức mạnh dân tộc, đồng thời cũng lưu giữ truyền thống về nghi lễ nông nghiệp của cư dân làm lúa nước nước ta. Hiện nay, chúng ta dạy lịch sử, ngoài chuyện các lễ hội, còn có trò chơi dân gian, phong tục, tập quán. Bởi thời đại 4.0, trẻ em lên mạng, tra Google là biết ngay được thông tin các nhân vật lịch sử. Do đó, chúng ta phải hướng đến việc biến văn hóa thành sản phẩm du lịch.

Có rất nhiều cách để biến văn hóa thành sản phẩm du lịch và cũng là cách giáo dục học sinh. Ví dụ như tối 8/3 tới, quận Long Biên tổ chức Chương trình nghệ thuật Giao lưu trình diễn di sản văn hóa phi vật thể “Linh Lang - Khí thiêng hội tụ - Long Biên tỏa sáng”.

Đây là cách làm rất hay, bởi quận Long Biên dùng công nghệ 3D mapping và công nghệ ánh sáng để tái hiện huyền tích Linh Lang Đại vương, tôn vinh tinh thần yêu nước và trị thủy của Nhân dân. Những công nghệ đó giúp người xem hiểu được nhanh hơn, nhất là giới trẻ. Điều này đồng nghĩa với giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho học sinh rất hiệu quả.

Đầu tư để trở thành điểm đến hấp dẫn

Với những nơi thờ Linh Lang Đại vương thì nên được phát huy như thế nào để nâng tầm giá trị di sản phi vật thể, thưa ông?

- Hiện nay, với sự phát triển của công nghệ, chúng ta có thể tận dụng để biến các giá trị lịch sử thành hiện đại để hấp dẫn khách du lịch. Những năm gần đây, chúng ta đã tận dụng công nghệ ánh sáng để tổ chức các hoạt động hấp dẫn du khách, đơn cử như Chương trình “Hòa nhạc ánh sáng - Chào năm mới 2025” tại Hồ Tây vừa qua.

Tôi nghĩ, tất cả các nơi thờ Linh Lang Đại vương khi được đầu tư đều có thể trở thành di sản văn hóa phi vật thể để phát triển kinh tế. Chỉ có điều, chúng ta phải biết khai thác những giá trị đặc sắc của nó và khai thác những thứ của dân gian, không lai căng. Từng nơi thờ Linh Lang Đại vương phải tìm ra cái riêng cho mình.

Ví dụ như Lễ hội đình Trường Lâm có múa rắn lột, lễ hội Lệ Mật có múa chém rắn. Muốn thu hút du khách thì các nơi phải đầu tư. Thực tế cho thấy, nhiều nơi có sự đầu tư đã trở thành điểm đến hấp dẫn, thu hút nhiều du khách và mang lại doanh thu lớn, ví dụ như Khu du lịch quốc gia núi Bà Đen (tỉnh Tây Ninh), miếu Bà Chúa Xứ (tỉnh An Giang)...

Theo ông, với nai hững giá trị văn hóa như Cụm di tích đình, chùa Trường Lâm là địa danh thờ Linh Lang Đại vương, cần được phát huy thế nào để vừa bảo tồn và phát triển văn hóa trong Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc?

- Người ta đi du lịch là luôn tìm kiếm cái mới. Từng ngôi làng phải tìm, giữ được những phong tục, tập quán riêng có để tạo nét riêng, hấp dẫn du khách. Cụ thể như trong 269 nơi thờ Linh Lang Đại vương, chỉ duy nhất ở đình Trường Lâm có điệu múa rắn lột rất đặc sắc.

Chính điệu múa rắn lột cũng là bản sắc riêng của lễ hội đình Trường Lâm, tái hiện cảnh bạch xà là hiện thân Linh Lang Đại vương ba lần lột xác để hóa thánh. Điệu múa này thể hiện sự tích Linh Lang Đại vương và trị thủy giữ nước, cầu nước của người dân; cũng là câu chuyện về sự trường tồn của một đấng thần linh và của cả dân tộc. Vì thế, ngày 30/1/2018, lễ hội đình Trường Lâm đã được Bộ VHTT&DL ghi vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Tôi nghĩ trong thời gian tới, quận Long Biên, phường Việt Hưng phát triển Cụm di tích đình, chùa Trường Lâm có điệu múa rắn lột thành sản phẩm du lịch là rất tốt. Nhưng địa phương cũng cần lưu ý phải giữ gìn bản sắc, không thương mại hóa. Có như vậy mới giữ gìn được cái riêng của Trường Lâm, đó chính là hồn dân tộc.

Phường Việt Hưng có thể mang điệu múa rắn lột đến không gian đi bộ Hồ Gươm để biểu diễn phục vụ du khách, nhưng phải vào những dịp phù hợp; nhưng việc này cũng cần hỏi ý kiến người dân trong phường để có quyết định thể hiện sự đồng lòng, đoàn kết.

Xin trân trọng cảm ơn ông!  

 

Chỉ đạo thực hiện Chương trình nghệ thuật Giao lưu trình diễn di sản văn hóa phi vật thể “Linh Lang - Khí thiêng hội tụ - Long Biên tỏa sáng”: Quận ủy - HĐND - UBND - UBMTTQ Việt Nam quận Long Biên.

Chỉ đạo nội dung: Phó Bí thư Quận ủy, Chủ tịch UBND quận Long Biên Nguyễn Mạnh Hà; Tổng đạo diễn: Đạo diễn Mai Thanh Tùng; cố vấn nghệ thuật Đạo diễn - NSND Lê Chức; Giám đốc âm nhạc NSND Huỳnh Tú; Tổng biên đạo Uyên Chi… cùng sự tham gia của các nghệ sĩ: Trọng Tấn, Minh Quân, NSƯT Minh Thu, Ngọc Ký, Viết Danh, Hồng Duyên, Tiến Hưng, Minh Đức, Mai Chi, Ngọc Khánh Chi, nhóm Thăng Long, NSND Trọng Bình, CLB Người mẫu Hà Nội, vũ đoàn Tre, CLB Sao tuổi thơ, tập thể diễn viên quần chúng quận Long Biên… Dẫn chương trình: MC Hạnh Phúc và MC Hồng Nhung.