Đầu tháng 3/2025, hàng chục công nhân vẫn miệt mài nạo vét bùn từ lòng sông Tô Lịch – dòng sông mang dấu ấn lịch sử hơn 2.000 năm của Hà Nội. Đây không chỉ là nỗ lực làm sạch một dòng sông, mà còn là bước khởi đầu cho kế hoạch lớn của thành phố: hồi sinh các con sông ô nhiễm như Tô Lịch, Nhuệ, Đáy, Kim Ngưu, Sét, và Lừ.
Với hàng loạt phương án xử lý nước thải, chỉnh trang cảnh quan, và nâng cao ý thức người dân, Hà Nội đang quyết tâm thay đổi diện mạo các dòng sông nội đô, mang lại hy vọng cho hàng triệu cư dân Thủ đô.
Khởi đầu cho hành trình làm sạch
Từ đầu tháng 2/2025, Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội đã triển khai chiến dịch nạo vét tổng thể sông Tô Lịch, với mục tiêu hút khoảng 50.000 - 60.000m³ bùn thải trước tháng 8/2025. Công việc được thực hiện chủ yếu vào ban đêm để giảm thiểu ảnh hưởng đến giao thông đô thị.
Những hình ảnh ghi nhận tại hiện trường cho thấy, công nhân làm việc trong điều kiện khắc nghiệt: ngâm mình trong dòng nước đen ngòm, đối mặt với mùi hôi nồng nặc và rác thải lẫn trong bùn.
Hoạt động nạo vét không chỉ nhằm khơi thông dòng chảy mà còn là bước chuẩn bị quan trọng cho các dự án lớn hơn. Việc làm sạch lòng sông sẽ tạo điều kiện để bổ cập nước từ sông Hồng – dự kiến với kinh phí 550 tỷ đồng – giúp thau rửa và cải thiện chất lượng nước sông Tô Lịch. Đây là một phần trong kế hoạch tổng thể của TP nhằm giải quyết ô nhiễm không chỉ cho sông Tô Lịch mà còn cho các dòng sông khác như Nhuệ, Đáy, và hệ thống sông nội đô.
Việc làm sạch sông Tô Lịch không chỉ là một dự án đơn lẻ mà là bước đệm cho tham vọng lớn của Hà Nội là trả lại sự trong lành cho các dòng sông ô nhiễm trên địa bàn Thủ đô. Từ nạo vét lòng sông, đẩy nhanh các dự án xử lý nước thải, chỉnh trang cảnh quan, đến nâng cao ý thức người dân, TP đang cho thấy quyết tâm mạnh mẽ.
Người dân sống ven sông bày tỏ sự kỳ vọng lớn. Bà Nguyễn Thị Lan - cư dân gần cầu Láng, nói: “Hơn 20 năm sống ở đây, tôi chưa từng thấy sông sạch. Nếu lần này thành công, không chỉ Tô Lịch mà cả những con sông khác cũng sẽ thay đổi.” Chính sự mong mỏi này đang thúc đẩy Hà Nội triển khai các giải pháp một cách khẩn trương và nghiêm túc.
Song song với nạo vét, Hà Nội đang dồn lực để hoàn thiện các dự án xử lý nước thải – chìa khóa để làm sạch các dòng sông ô nhiễm. Dự án Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, với tổng đầu tư hơn 16.000 tỷ đồng, là tâm điểm của kế hoạch này. Dự án này có công suất thiết kế lên tới 270.000m³/ngày đêm, đóng vai trò trọng yếu trong việc thu gom và xử lý nước thải trước khi xả ra sông Tô Lịch và các nhánh sông khác.
Hiện dự án đã đạt trên 90% tiến độ xây dựng và dự kiến đi vào vận hành thông suốt trong thời gian tới. Khi hoàn thành, nhà máy sẽ giúp giảm đáng kể lượng nước thải sinh hoạt chưa qua xử lý đổ trực tiếp vào sông, góp phần cải thiện chất lượng nước.
Theo các chuyên gia môi trường, để giải quyết ô nhiễm các con sông tại Hà Nội, cần có cách tiếp cận tổng thể, trong đó việc kiểm soát nguồn xả thải là yếu tố then chốt. Dự án Yên Xá là bước tiến quan trọng, nhưng phải kết hợp đồng bộ với các hệ thống thu gom khác để mang lại hiệu quả lâu dài.
Tuy nhiên, tiến độ vẫn là thách thức lớn. Các dự án xử lý nước thải cần được giám sát chặt chẽ về chất lượng và thời gian. Nếu chậm trễ, nỗ lực nạo vét và bổ cập nước sẽ không đạt hiệu quả lâu dài. Lời cảnh báo này càng thêm ý nghĩa khi Hà Nội đặt mục tiêu đến năm 2030, 30% nước thải đô thị sẽ được xử lý đạt chuẩn trước khi xả ra môi trường, theo Quy hoạch tài nguyên nước quốc gia.
Hàng loạt hành động cụ thể
Không dừng lại ở hạ tầng, Hà Nội còn tập trung chỉnh trang cảnh quan hai bên sông Tô Lịch như một phần của kế hoạch làm sạch các dòng sông. Sở Nông nghiệp và Môi trường được giao nhiệm vụ phối hợp với các quận, huyện dọc sông thực hiện vệ sinh môi trường, thu gom rác thải, và trồng cây xanh, hoa cảnh.
Tại quận Tây Hồ, phong trào dọn dẹp ven sông đã thu hút hàng trăm người dân tham gia. Ông Trần Minh Tuấn - một cư dân địa phương, chia sẻ: “Thấy chính quyền và công nhân làm việc nghiêm túc, chúng tôi cũng muốn góp phần giữ gìn dòng sông”.
Song song với đó, công tác tuyên truyền nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cũng được đẩy mạnh. Các quận như Ba Đình, Đống Đa, và Cầu Giấy đã lắp đặt camera giám sát để ngăn chặn hành vi xả rác bừa bãi. Thành phố cũng phát động phong trào “Sáng - Xanh - Sạch - Đẹp”, khuyến khích người dân phân loại rác tại nguồn và giảm thiểu xả thải trực tiếp ra sông.
Những nỗ lực này không chỉ áp dụng cho sông Tô Lịch mà còn là mô hình để Hà Nội triển khai trên các dòng sông khác. TS Đào Trọng Tứ - chuyên gia sông ngòi, đánh giá: “Việc chỉnh trang và tuyên truyền đang tạo ra hiệu ứng lan tỏa. Nếu thành công với sông Tô Lịch, Hà Nội có thể nhân rộng cho sông Nhuệ, Kim Ngưu, hay Sét”.
Nhìn từ những việc đang được tiến hành khẩn trương cho sông Tô Lịch, người dân Hà Nội đang đặt nhiều hy vọng vào sự thay đổi. Không chỉ cải thiện chất lượng nước, kế hoạch này còn hướng tới việc biến các dòng sông thành trục cảnh quan đô thị, phục vụ du lịch và nâng cao chất lượng sống. “Tôi mơ ước một ngày được đi dạo ven sông Tô Lịch mà không còn mùi hôi” - bà Lan, một người dân sống gần sông Tô Lịch bày tỏ.
Ngoài sông Tô Lịch, TP Hà Nội đang đặt mục tiêu cải tạo hàng loạt con sông ô nhiễm khác như sông Nhuệ, sông Đáy và sông Kim Ngưu. Theo các chuyên gia, việc làm sạch toàn bộ hệ thống sông nội đô sẽ giúp cải thiện môi trường sống và nâng cao chất lượng nước sinh hoạt cho người dân. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu lớn là làm sạch sông Tô Lịch nói riêng và các con sông ô nhiễm khác nói chung, Hà Nội cần những giải pháp mang tính đột phá và bền vững.
GS.TS Trần Đức Hạ - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu cấp thoát nước Việt Nam cho biết, đặc điểm thoát nước của TP Hà Nội là hệ thống thoát nước chung, cho nên đối tượng xả thải dọc các sông không thể thu gom vào hệ thống chung đang chiếm tới 12% tổng lưu lượng nước thải.
Do vậy cần phải tạo dòng chảy cho các dòng sông này bằng cách bổ sung nước sạch, đưa chúng về đúng chức năng thoát nước mưa. Bổ cập nguồn nước sạch từ sông Hồng để bảo đảm dòng chảy tự nhiên, làm cân bằng hệ sinh thái đồng thời cấp nước nông nghiệp vào mùa khô cho khu vực phía đông Hà Nội.
Còn GS.TS Dương Thanh Lượng - nguyên Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Thủy lợi lại cho rằng, để làm “sống” lại các dòng sông phải có dòng chảy tối thiểu đạt 0,3m3/s mới cho phép xả thải vào, nhưng hiện các dòng sông của Hà Nội đều không đạt tốc độ này. Nếu có dòng chảy, sông sẽ có cơ chế tự làm sạch tự nhiên, không làm ô nhiễm cho lưu vực sông.
Dù còn nhiều thách thức về tiến độ và nguồn lực, những nỗ lực hiện tại đang thắp lên hy vọng về một tương lai xanh hơn cho sông Tô Lịch, sông Nhuệ, và nhiều dòng sông khác. Hành trình này đòi hỏi sự đồng lòng của chính quyền, chuyên gia, và cộng đồng – để những dòng sông lịch sử không chỉ là ký ức mà còn là niềm tự hào của Hà Nội mai sau.
